W literaturze naukowej wiele miejsca poświęca się zarówno diecie onkologicznej zmierzającej do prewencji nowotworowej, jak i takiej, która chroni przed negatywnymi skutkami ubocznymi leczenia chemioterapią. Niewątpliwie dieta w chorobie nowotworowej to ważny element wspomagania leczenia, lecz w niektórych typach choroby ma ona szczególne znaczenie. Jest tak niewątpliwie w nowotworach układu pokarmowego, w których przyjmowanie pokarmu sprawia szczególne trudności. Stwierdzono ponadto, iż niektóre czynniki dostarczane organizmowi wraz z dietą mogą zapobiegać rozwojowi raka. Poniżej omówi się jej protektywną rolę na przykładzie raka jelita grubego.
Substancje odżywcze w diecie onkologicznej
Istnieje wiele dowodów pochodzących z badań in vivo i in vitro wskazujących na protektywny charakter niektórych składników pokarmowych. Szczególne znaczenie przypisuje się w nauce:
- błonnikowi pokarmowemu, probiotykom i prebiotykom, metioninie, folatom, witaminom D i E, wapniowi, selenowi, antocyjanom, procyjanidom, fitoestrogenom, izotiocyjanianom, kurkuminie, resweratrolowi i galusan epigallokatechinom.
Poza funkcją ochronną, stwierdzono, że niektóre z wymienionych składników hamują rozwój nowotworów jelita grubego. Uzasadnione jest więc kontrolowane dostarczanie ich również w trakcie choroby i leczenia. Wśród wniosków, do jakich doszli naukowcy, należy przede wszystkim podkreślić, iż:
- niektóre z tych substancji modulują ekspresję genów mających wpływ na regulację cyklu komórkowego, w tym tworzenie się nowotworów,
- część reguluje apoptozę i różnicowanie komórek,
- obniża ekspresję istotnych ognisk zapalnych (w tym cykloksygenazę),
- a także wpływa na ograniczenie tworzenia się przerzutów i blokuje przebieg angiogenezy.
W badaniach wykazano, że część wymienionych substancji obniża aktywność karcynogenów. Niebagatelne jest również to, iż substancje te uwrażliwiają komórki nowotworowe na leczenie chemio i radioterapią. Stąd też wynika wniosek, że ich duża ilość powinna być istotnym elementem diety onkologicznej. Aktualnie wszystkie z opisywanych badań, w których brano pod uwagę wymienione czynniki, dotyczą analiz laboratoryjnych. Nie zawsze też ich wyniki były jednoznaczne. Nie jest to jednak konsekwencją braku chemioprewencyjnego charakteru wymienionych substancji, a raczej trudności w mierzeniu skuteczności ich działania w kontrolowanych warunkach.
Cechy substancji odżywczych w diecie antynowotworowej
Naukowcy wiążą jednak duże nadzieje z wymienionymi wcześniej substancjami i jak sądzą, w przyszłości wiedza na temat ich działania będzie szeroko wykorzystywana w zapobieganiu powstawania raka oraz hamowaniu jego rozwoju. Warto więc zwrócić uwagę na to, jak dokładnie działa część z wymienionych wcześniej substancji, i tak:
- błonnik – działający pośrednio, przede wszystkim zmniejsza ryzyko powstawania nowotworów przez wiązanie w świetle jelit potencjalnych czynników karcinogennych,
- probiotyki i prebiotyki – te pierwsze to żywe kultury organizmów, drugie niestrawne elementy, natomiast w obu przypadkach wpływają one właściwie na florę jelit oraz stymulację zdrowych dla nich procesów (ich połączenie w suplementach nazywa się synbiotykami),
- witamina D3 i wapń – bez wątpienia dowiedziono, że łączenie obu tych substancji ma działanie antykarcinogenne, nie tylko względem raka jelita grubego, natomiast ich działanie polega na zapobieganiu transformowaniu się zdrowych komórek w nowotworowe oraz hamowaniu wzrostu zmienionych już komórek,
- selen – chroni organizm przed stresem oksydacyjnym, a jego rola karcinogenna polega głównie na powstrzymywaniu reaktywnych form tlenu, którego obecność prowadzi do wzrostu ryzyka zachorowania na raka, ale również podejrzewa się, że selen blokuje w komórkach nowotworowych syntezę DNA,
- metionina i kwas foliowy – pełnią podobną rolę polegającą na utrzymywaniu prawidłowej stabilności DNA, tym samym chroniąc przed jego zmianami i gwarantując jego prawidłową metylację (brak tych czynników może prowadzić do uszkodzeń DNA i wielu innych poważnych, w tym karcinogennych skutków),
- antocyjany – w znaczeniu dla powstawania raka wykazują działanie przeciwzapalne, a podstawowy proces prewencyjny i tutaj polega na neutralizowaniu reaktywnych form tlenu, ale również: stymulowaniu ekspresji pewnych enzymów, zmianach w lipidach, zdolności do blokowania cyklu komórek i wiele więcej (antocyjany posiadają szerokie spektrum działania),
- procyjanidyny – znane także pod nazwą tanin, działają podobnie jak antocyjany, a ich działanie polega również na hamowaniu wzrostu komórek nowotworowych (badania dotyczyły wyłącznie jelita grubego, komórek SW620),
- fitoestrogeny – które można odnaleźć np. w roślinach strączkowych i soi (izoflawony), działają antynowotworowo na drodze hormonalnej mając wpływ na procesu steroidowe,
- izotiocyjaniany – indykują enzymy II fazy, dezaktywują reaktywne formy tlenu oraz karcinogenów (ich metabolitów elektrofilnych),
- kurkumina – posiada działanie przeciwoksydacyjne, a istotne w walce z komórkami nowotworów jest szczególnie to, że: skraca życie komórek raka, hamuje ich inwazyjność, proliferację, blokuje angiogenezę oraz zapobiega przerzutom,
- galusan epigallokatechiny – występuje głównie w zielonej herbacie, a jego potwierdzona w badaniach rola antynowotworowa polega prawdopodobnie na hamowaniu ekspresji COX-2 i iNOS (prostaglandyn i tlenku azotu),
- resweratrol – czynnik powszechnie uznany za potwierdzony, a jego główna zaleta polega na hamowaniu cyklu komórek nowotworowych, natomiast stosowany jest często we wspomaganiu leczenia chemioterapią.
Pomimo dużej liczby wyżej opisanych substancji, jest to zaledwie ułamek wszystkich czynników, procesów i substancji, które mają znaczenie w powstawaniu choroby nowotworowej. Nie można więc być pewnym, że odpowiednie żywienie przyniesie zdrowie w chorobie. Natomiast zdecydowanie, dbanie o dostarczanie organizmowi wymienionych składników powinno ustrzec większość ludzi przed zachorowaniem, gdyż do nowotworowych zmian w komórkach prowadzi przede wszystkim niedobór tych ważnych substancji.
Dieta antynowotworowa w prewencji i leczeniu raka jelita grubego
Dieta w chorobie nowotworowej oraz ta, która ma przed nią ustrzec, wymagają oddzielnych konsultacji w zakresie odżywiania się. W przypadku zdrowia i działań prewencyjnych wystarczy dbać o spełnianie norm dostarczania organizmowi dziennych dawek wymienionych substancji oraz stosować te, o których wiadomo, iż mają charakter ochronny. Dla przykładu, w Japonii i Chinach wielokrotnie dowiedziono, że pijący zieloną herbatę rzadziej chorują na raka jelita. We Francji prowadzono badania, w których tożsame wyniki uzyskano u pijących wino (zawiera resweratrol).
Po zachorowaniu na raka jelit dieta onkologiczna odgrywa równie istotną rolę. W tym wypadku należy jednak pamiętać, że niektóre naturalne produkty, szczególnie przez charakter choroby i trudności w przyjmowaniu pokarmów, można zastąpić ich suplementami. W tym zakresie każdy Pacjent możne liczyć na poradę lekarza i wykwalifikowanego dietetyka, który nierzadko jest zatrudniany na oddziałach onkologii. Według najnowszych standardów leczenia nowotworów, opisanych w 2015 roku w „Oncology in Clinical Practice”, możliwość skorzystania z porady dietetyka i ustalenie odpowiedniej diety antynowotworowej powinna być rutynowo wprowadzana do kompleksowej opieki onkologicznej.
